Szkolne rytuały stają się ważnym wspólnym działaniem dzieci i rodziców. O co szczególnie zadbać? Co pomoże wspierać Twoje dziecko w kolejnych latach kariery edukacyjnej? Co możemy zmienić, zwłaszcza na początku roku szkolnego, nowego semestru lub przy zmianie szkoły?

⇒ Czułość, bliskość, akceptacja – nigdy nie wychodzą z mody i nigdy nie psują dzieci, nawet w wielu szkoły średniej. Bycie blisko pomaga w najtrudniejszych chwilach. Im trudniej, tym bardziej warto być bliżej dziecka, tak aby czuło Twoją obecność  fizycznie i emocjonalnie, przecież akceptujesz je bezwarunkowo. To dzięki Tobie dziecko może poczuć się bezpiecznie. Stawianie wymagań nie eliminuje czułej miłości rodziców, nadaje tym wymaganiom sens i musi wynikać z celów, które młody człowiek przed sobą stawia. To filozoficzne, mimo że dziecięce, pytanie „po co?” pokazuje dorosłym potrzebę poszukiwania własnej drogi. „Po co się uczę fizyki?” zapyta uczeń. Jeśli umiesz dać sensowną odpowiedź, zgodną z wartościami i oczekiwaniami młodego człowieka, podniesiesz jego motywację.

⇒ Jak było w szkole? Sakramentalne, rutynowe pytanie zadawane przez rodziców swoim dzieciom po lekcjach. Odpowiedź najczęściej brzmi: „ok, spoko, dobrze, w porzo itp.” Dziwi nas to, że nie padają konkretne odpowiedzi. A może warto zadbać, by pytanie było konkretne, otwierające, zachęcające do rozmowy. Spróbuj przygotować sobie listę takich ciekawych, dowcipnych pytań. Pamiętaj – pytanie nie jest narzędziem kontroli nad dzieckiem. Słuchaj odpowiedzi i nawiązuj do kolejnych pytań. O to kilka przykładów:

✓ Która z nauczycielek, który z nauczycieli jest szczególnie dowcipny?
✓ Co dzisiaj szczególnie cię zaciekawiło?
✓ Z którym z kolegów, z którą z koleżanek wybrałbyś się w daleką podróż?
✓ Która z nauczycielek, który z nauczycieli umie szczególnie zaciekawić?
✓ Czy jest taki pan, czy jest taka pani w szkole, której powierzyłbyś swój sekret?
✓ Gdybyś był nauczycielem w twojej szkole, to czego byś uczył? 
       
I tak dalej… Chodzi wszak o to, żeby od czegoś zacząć, odejść od sztampy, rozbudzać ciekawość. Czas, który spędzamy z dzieckiem mierzy się jego jakością, a nie ilością. 

⇒ Ciekawość. To najsilniejszy czynnik motywacyjny. U dzieci naturalny. Małe dzieci zadają średnio 400 pytań dziennie, są one narzędziem poznawania siebie i świata dookoła.  Z ironią czasem mówi się: „Dzieci rodzą się inteligentne, a później idą do szkoły”. Tradycyjne, systemowe nauczanie pozbawia uczniów tej naturalnej potrzeby „chcę wiedzieć, chcę zrozumieć”, ponieważ to nauczyciel najczęściej zadaje pytania i służą one zwykle kontroli, a nie rozbudzaniu ciekawości. Nasz mózg bardzo lubi pytania, odpowiedzi nie muszą być gotowe i mogą być odroczone. Gdyby w każdym nauczanym przedmiocie umiano podgrzewać ciekawość, efekty na pewno byłyby lepsze. Zadbaj, aby Twoje dziecko mogło sięgać po swoją osobistą ciekawość poznawczą. Podsuwaj intrygującą lekturę, ciekawe filmy, także popularyzujące naukę. Ja, szczególnie dla uczniów szkół ponadpodstawowych, polecam portal ted.com. Warto.

✓ Pamiętaj – w klasie I szkoły ponadpodstawowej okres adaptacji to trudny czas dla uczniów, szczególnie, że po wielu latach przerwy obecnie trafiają tam nawet niespełna 14-latkowie, czyli dzieci, które nie miały treningu przechodzenia zmiany szkoły po szóstej klasie. To czas, w którym może pojawić się osamotnienie, poczucia lęku i pierwszych rozstań z gronem koleżanek i kolegów. Dobrze radzili sobie z tą inicjacją nauczyciele gimnazjów. Teraz może być znacznie trudniej. Rozumienie emocji dziecka i ich akceptacja są podstawą wsparcia rodziców. Nie ma skutecznej edukacji bez relacji z rodzicami, nauczycielami i rówieśnikami.

Zdzisław Hofman

Tutor i superwizor nauczycieli

Gdyby zapytać rodziców niezależnie od szerokości geograficznej o to, czego chcą dla swoich dzieci, to większość z nich powie, że zależy im miedzy innymi na tym, aby ich dzieci świetnie się uczyły i zdobyły w przyszłości  dobrą pracę. To jasne. Sprawa komplikuje się, gdy zapytamy  co to znaczy: „świetnie się uczyć”. Dla dużej części rodziców dowodem na to, że ich dzieci bardzo dobrze się uczą, będą szkolne oceny. Czy rzeczywiście tak jest? I czy dzieci z wysokimi ocenami zwiększają swoje szanse na dobrą pracę?

Gazety bombardują nas historiami tych, którzy nie byli dobrymi uczniami, ale odnieśli w życiu sukces. Pewnie każdy zna Steva Jobsa (założyciel Apple), który podobno średnio radził sobie w szkole, czy Alberta Einsteina (fizyk teoretyk), który często przywoływany jest w przykładach jako dziecko, które zaczęło mówić w wieku lat 7 i które bardzo długo zastanawiało się nad każdą odpowiedzią.

Co warto robić, aby zwiększyć w sobie poczucie bezpieczeństwa i pewności, że możemy pozytywnie wpłynąć na naszego dziecko i na jego przyszłość? Opcji jest wiele. Na co więc zwracać uwagę?

Spróbujmy to zobrazować pewną historią. Wyobraź sobie, że do pewnej klasy (niech będzie to klasa IVB) chodzi 25 dzieci — wśród nich dwójka, o której chciałbym opowiedzieć.

Jedno z tych dzieci to Józek, który jest grzecznym uczniem, poprawnie rozwiązującym wszystkie zadane prace, ale nie wyrywającym się do udzielania odpowiedzi w trakcie lekcji. Jeśli już coś powie, to jest to zazwyczaj poprawne, ale bez polotu, tak jakby chciał szybko odpowiedzieć i mieć z głowy. Jeśli zapytać by go wprost jakim jest uczniem, to będzie miał trudności, żeby odpowiedzieć, a ostatecznie powie prawdopodobnie, że uważa się za ucznia przeciętnego. Nie ma wizji siebie w przyszłości jako wielkiego zdobywcy, raczej chciałby być dobrym pracownikiem. To co lubi, to praca w grupie. Stara się unikać konfliktów, a jeśli jakieś się pojawią, to szuka sposobu na takie ich rozwiązanie, by wszyscy byli zadowoleni.

Drugi z naszych uczniów — Edward — jest klasową gwiazdą. Jest uczniem energicznym i wszędzie go pełno. Chętnie bierze udział we wszystkich nowych projektach i zadaniach. Co prawda niektórych nie kończy, ale przy tylu zainteresowaniach nikogo to nie dziwi. Często sam wyrywa się do odpowiedzi, a jego wypowiedzi są ciekawe i dobrze zbudowane. Potrafi zafascynować innych tym, co mówi.  Gdyby zapytać go o to, jakim jest uczniem, usłyszymy prawdopodobnie, że dobrym i  z dużymi oczekiwaniami co do przyszłej kariery. Sądzi, że może dużo osiągnąć i takie właśnie sprawia wrażenie. Czasem zdarza mu się nie odrobić zadania domowego albo nie wiedzieć czegoś z zeszłego semestru, ale w rozmowach na lekcji potrafi wszystkich przegadać i przekonać do swoich opinii, choć sam często nie słucha opinii innych.

Który z nich ma większe szanse na osiągniecie sukcesu? We współczesnym świecie drugiemu z nich (Edwardowi)  będzie pewnie łatwiej zdobyć dobrą pracę, bo jest wygadany i umie budować wrażenie kogoś, kto zna się na rzeczy. Jednak zróżnicowane  oceny pokazują, że być może brakuje mu wytrwałości, aby zagłębiać się w materię, którą ma się zajmować. Będzie to powodowało, że wraz z upływem czasu i stażu w pracy coraz trudniej będzie mu awansować i przekonać uważnego szefa, że jest ekspertem w tym, czym się zajmuje. Józef nie ma co prawda przebojowości kolegi i nie jest pewny swoich kompetencji, ale oceny mogą wskazywać, że jest osobą wytrwałą i systematyczną, która ciągle uczy się i poszerza wiedzę. Może mieć trudność w przekonaniu przyszłych pracodawców co do swojego potencjału i w związku z tym przegrywać w konkursie na stanowiska w firmach, do których będzie aplikował. Jego zasobem jest jednak to, że jeśli zostanie już przyjęty do pracy, to ma szanse pokazać swoje kompetencje i z czasem zostać docenionym przez dobrego szefa.

To, co różni obu chłopców już teraz w czwartej klasie to nawyki i indywidualny sposób przyswajania wiedzy. Józef jest osobą, która uczy się poprzez powtarzanie i wytrwałość. Nie jest bardzo energiczny i przebojowy, ale potrafi poświęcić dużo czasu na naukę, dzięki czemu osiąga dobre rezultaty, zdobywa wiedzę i rozumie ją na głębszym poziomie. Z pewnością wie też, jak ją zastosować. Przydatnym dla niego działaniem byłoby skupienie się na prezentowaniu wiedzy, a więc ćwiczeniu zdolności komunikacyjnych. Może powinien zacząć uczęszczać na kółko teatralne?
Edward dla odmiany nie korzysta zupełnie z tego zasobu jakim jest powtarzanie i systematyczność. Zadowala się tym, że szybko przyswaja ogólne wiadomości dotyczące potrzebnej wiedzy, które — dzięki swoim umiejętnościom interpersonalnym i energii — potrafi zaprezentować innym i przekonać ich, że posiada wymaganą wiedzę. Dla niego wpierające będzie częste sprawdzanie jego wiedzy, a więc pilnowanie jego systematyczności oraz dbanie o to, aby musiał odpowiadać na pytania sprawdzające poziom zrozumienia wiedzy, którą ma przyswoić.

Aby pomóc obu z nich, jak też innym młodym ludziom w skutecznym zdobywaniu  edukacji i w osiągnięciu sukcesu zawodowego, trzeba dobrze zrozumieć co ich napędza i wzmocnić te obszary, w których potrzebują się rozwinąć, aby działać i uczyć się efektywniej.  Indywidualizacja podejścia jest jedyną drogą do wzrostu skuteczności. Bez tego nawet średnia 6,0 nie przełoży się na ich przyszły sukces zawodowy.

Sławomir Prusakowski

Psycholog, coach i wykładowca

Podstawą budowania  trwałej relacji z dzieckiem jest dobra komunikacja.  Równie ważne jest to,  co mówimy, jak i to, w jaki sposób.  Szczególnie warto zwrócić uwagę na to, jak komunikujemy się z dziećmi, gdy rozmawiamy o ważnych lub trudnych sprawach. Jedną z nich jest przyszłość młodego człowieka: jego plany, marzenia i drogi do ich realizacji. Dobrze, gdy rodzic jest dla dziecka wsparciem i towarzyszy mu w poszukiwaniu i odkrywaniu wizji przyszłości oraz planowaniu drogi realizacji.

Oto kilka wskazówek, jak rozmawiać i współpracować z dziećmi w powyższym temacie.

- Znajdźmy odpowiedni moment na rozmowę. Powinien to być czas, kiedy zarówno rodzic, jak i dziecko nie zajmują się innymi sprawami oraz nic innego nie pochłania ich uwagi. To nie będzie jedna rozmowa. Będą tematy do przemyślenia i działania do przeanalizowania. Wracamy do tematu wielokrotnie.

- Mówmy i słuchajmy. To drugie często jest trudniejsze. Rozmawiając z dzieckiem starajmy się wysłuchać je do końca (choćby bardzo nam się nie podobało to, co mówi). Dopiero pełna wypowiedź młodego człowieka pozwala zrozumieć jego punkt widzenia. Warto dopytywać i doprecyzowywać.

- Wykażmy zaangażowanie w rozmowę, skupmy się na przekazywanej treści. Starajmy się okazać zrozumienie, potakując ruchem głowy lub mówiąc „rozumiem”,   „acha”, „tak to widzisz…”. Nie musimy komentować wszystkiego, co mówi dziecko. Przemyślmy, co chcemy powiedzieć dziecku i zróbmy to bez rozgadywania się i moralizowania. 

- Wydaje nam się, że wyobrażenia dziecka dotyczące jego przyszłości są dalekie od rzeczywistości, jaką znamy. Postarajmy się dopytać: „co już wiesz o tym zawodzie?”, „jakie czynności wykonuje osoba, która pracuje na tym stanowisku?”,  „czy znasz kogoś, kto się tym zajmuje?”. Pozwoli to zarówno rodzicowi, jak i dziecku realnie ocenić posiadaną na ten temat wiedzę.

-  Mamy wątpliwości, czy dziecko zdaje sobie sprawę, jaką drogę edukacji ma do przejścia, żeby zrealizować swoje plany lub marzenia. Zapytajmy: „co trzeba umieć żeby wykonywać ten zawód?”, „jak myślisz – jaka szkoła może do tego przygotować?”, „czy wiesz, jakich przedmiotów trzeba się uczyć?”.

- W sytuacji, kiedy młody człowiek wątpi w swoje możliwości, warto sprecyzować, w czym konkretnie widzi największą trudność. Potem dopytać: „co mogłoby ci pomóc poprawić się w tej dziedzinie?”. Dobrze, by rodzic też miał jakieś propozycje pomocy. Nie dawajmy jednak od razu gotowych rozwiązań. Warto dać dziecku szansę, aby poszukało, wymyśliło. Już samo takie działanie zwiększa jego kompetencje.

-Dzielmy się swoim doświadczeniem. Opowiedzmy o sukcesach, napotkanych po drodze trudnościach  i sposobach poradzenia sobie z nimi, ale także o porażkach. To dla dziecka cenne źródło wiedzy, z którego może korzystać, a równocześnie oparcie na jego drodze poszukiwań i dążeń do celu.

- Dziecku, które ma słabą wiarę we własne możliwości, warto przywołać sytuacje, w których dobrze sobie poradziło, odniosło sukces, odczuwało satysfakcję, było z siebie dumne. Każdy ma takie chwile.

- Młody człowiek ma trudności w określeniu planów na przyszłość, nie wie, co chciałby robić. Warto wspólnie poszukać odpowiedzi na pytania: „jakie aktywności sprawiają ci przyjemność?”, „co lubisz robić?”, „jakie działania wykonujesz najlepiej?”.

- Warto zachęcać dziecko do rozmów ze specjalistami, którzy wspierają młodych ludzi w planowaniu przyszłości.

- Istotny jest również sposób, w jaki reagujemy na trudności i niepowodzenia. Ważne, by   rodzic wspierał młodego człowieka i pomógł mu wyciągać wnioski. Dla dziecka  niepowodzenie powinno być źródłem informacji. Może dowiedzieć się, w jakich dziedzinach jest mocniejsze, a w jakich słabsze; czy sposób przygotowywania się do zadania jest skuteczny, czy nie; co mogłoby zmienić następnym razem, żeby było lepiej. Niepowodzenia są szansą na rozwój. Ważne, by w takich chwilach wspierać dziecko, nie wywierać presji, nie oczekiwać ciągłych sukcesów.

- Młodemu człowiekowi, który poszukuje pomysłu na siebie i swoją przyszłość, warto stwarzać możliwości aktywności w różnych dziedzinach.  Pozwoli to odnaleźć tematykę, w której dziecko czuje się dobrze,  radzi sobie i chętnie do niej wraca.

Rolą i odpowiedzialnością rodzica jest wspierać oraz towarzyszyć w poszukiwaniu i realizowaniu przez dziecko jego własnej drogi życiowej.

Danuta Zdaniewicz

Pedagog, coach rodzicielski